U Malom Zvorniku arheolozi otkrili veliko vizantijsko i srpsko prednemanjićko naselje. Stari srpski grudobrani, zidovi i rovovi koji plene veličinom i lepotom…
Foto ilustracija
Arheolozi su na vrhu Orlovina koji dominira nad okukom klisure Drine kod Malog Zvornika otkrili ostatke dva tajanstvena utvrđena grada. Prvi je ogromna vizantijska tvrđava iz 6. veka čije su se moćne zidine lepezasto spuštale strminom oko 700 metara do tadašnjeg pristaništa u malozvorničkom priobalju. Drugi je srpski grad koji je, prema dosadašnjim nalazima, ovde postojao u prednemanjićkom periodu tokom 9. i 10. veka na prostoru oko vrha Orlovine.
Arheolozi su se našli pred zagonetkom kad su u šumskom zelenilu otkrili monumentalne ranovizantijske zidine i građevine podignute u doba cara Justijana, kao i oko tri veka mlađe srpske grudobrane, zidove i rovove koji i posle 1.000 godina zapunjavanja erozijom zaprepašćuju svojom veličinom.
Istraživači pretpostavljaju da su ove dodatne ranosrednjovekovne fortifikacije izgrađene kao zaštita od bugarskih pustošenja s juga i od mađarske najezde sa severa. Uprkos očigledno velikom značaju koji su tvrđave na Orlovini imale u svoje vreme, danas su njihova imena nepoznata iz pisanih istorijskih izvora. Istraživači zato pokušavaju da kao forenzičari pomoću materijalnih ostataka drevnih gradova razreše ovu tajnu i zato još pre svitanja hitaju kroz pramenje magle strmom brdskom stazom ka gustoj šumi koja krije ruševine.
Već pod prvim krošnjama drveća dočekuje ih prvi monumentalni objekat, zarušena masivna kapija i zid koji je štitio najviši deo utvrđenja. Od te tačke šumske staze se račvaju u nekoliko pravaca. Jedan obavija vrh Orlovina kao stražarski ophodni put koga preseca ogroman srpski rov i masivni suvozid od krupnih stena. Taj puteljak se zatim spušta na prefinjeno sazidani vizantijski odbrambeni zid i stražarsko mesto, koje su istraživači ovih dana otkopali.
Foto: Boris Subašić
Odatle se stazom ispod nekoliko metara visokog srpskog zemljanog grudobrana stiže do vidikovca skrivenog u žbunju na vertikalnoj litici iznad Drine. To je prva od nekoliko vizantijskih osmatračnica od kojih svaka vidi i prethodnu i sledeću, raspoređenih u nizu na strmoglavoj steni prema kanjonu reke. Kozja staza koja je povezivala ta stražarska mesta samo je ponegde vidljiva i njome se danas niko ne usuđuje da prođe i napravi krug do ulazne kapije.
Zidine iz 6. veka
Zato se ka centru nekadašnjeg grada na vrhu Orlovine ide ili puteljkom pored ogromne zarušene tvrđavske cisterne prečnika većeg od 12 metara ili strmom stazom pored ostataka lepo ozidane zgrade kojoj sad samo prvi sprat viri iznad tla, dok je niži deo zatrpan vekovnim nanosima. Ta stazica prolazi kraj skromnog zaklona arheologa ispred koga gori logorska vatra na kojoj greju promrzle udove i pokušavaju da osuše odelo natopljeno znojem i šumskom vlagom. Ipak, uprkos lošem vremenu oni ne odustaju od istraživanja crkve ogromnih dimenzija. Pošto je šumsko rastinje s nje raščišćeno, beli kameni zidovi na velikom platou natprirodno blešte pod olovnim nebom.
– Dužina ovog monumentalnog hrama je oko 32, a širina oko 20 metara i složene je osnove, što je karakterističan stil gradnje za rimsku provinciju Dalmaciju – kaže docent dr Dejan Radičević s Filozofskog fakulteta u Beogradu. – U istočnom delu su otkriveni episkopski presto i sedišta za sveštenstvo, što nagoveštava da se ovde možda nalazilo sedište episkopije. Na pojedinim delovima oltarskih zidova očuvani su fragmenti fresaka iz ranovizantijske epohe. Da je grad živeo u to vreme, potvrđuju i brojni nalazi stakla i amfora za vino i ulje koji ukazuju da je Drina bila plovna i da je vodeni put do gradske luke bio veoma živ.
Foto: Boris Subašić
Iako su istraživanja još na početku, iskopavanja pokazuju da je imperator Justinijan ovde podigao jedan od svojih najvećih gradova na Balkanu. Njegove ruševine stanovništvo ovog dela Podrinja odavno zna i naziva ih Jerininim gradom, dok je zvornička tvrđava na suprotnoj levoj obali Drine od davnina nazivana Đurđev grad. Za razliku od ove utvrde koja je poznata i iz istorijskih izvora i arheološki istraživana, grad iznad Malog Zvornika, iako stariji, ostao je zabeležen samo kao crtica u naučnoj literaturi. Sve se promenilo 2013. kad je prerano preminuli Dejan Pavić, profesor istorije iz ovog gradića pokrenuo lavinu događaja.
– Profesor Pavić zaljubljenik u starine ovog kraja došao je na fakultet i pozvao me da obiđemo lokalitet – kaže dr Radičević. – Pristao sam i na prvi pogled videlo se da je reč o izuzetnom nalazištu. Prosto je neverovatno da je decenijama bilo zaboravljeno. Zahvaljujući podršci opštinskog rukovodstava Malog Zvornika izdvojena su skromna sredstva i započelo se sa prvim sondiranjima. Odmah se pokazalo da je reč o velikom utvrđenom kompleksu iz ranovizantijske epohe.
Istraživači su bili zaprepašćeni veličinom prostora obuhvaćenog bedemima od oko 14 hektara, koji svrstava ovaj kompleks u jedan od najvećih ranovizantijskih gradova na teritoriji današnje Srbije.
Srpske strele iz 9. veka
Foto: Boris Subašić
– Na ovom mestu sticale su značajne komunikacije što vodene, što dolinom reke – objašnjava dr Radičević. – Ovo mesto bilo je veoma važno, jer se od Malog Zvornika menja sam karakter terena. Ovo je kontaktna zona severnih ravničarskih predela rimske provincije Panonije i unutrašnjeg planinskog prostora Dinarida, odnosno provincije Dalmacije. Tvrđava na Orlovini je kontrolisala put koji je povezivao metropole tih provincija, Sirmijum i Salonu. Okolni prostor grada je važan jer poseduje rudno bogatstvo koje je eksploatisano i u antičko doba i u srednjem veku. Podrinjski rudnici su bili veoma važan izvor prihoda za državnu kasu srednjovekovne Srbije.
Sagovornik navodi da je vizantijska tvrđava na Orlovini kao i niz sličnih zapustela krajem 6. i početkom 7. veka, kada je nastupio prekid života na ovom prostoru.
– U ranom srednjem veku je ponovo obnovljen život u okviru tvrđave i to na samom vrhu, koji je ponovo posebno utvrđen, što su nam pokazala ovogodišnja iskopavanja – kaže dr Radičević.
Materijal koji je pronađen, pre svega keramika, pokazuje, ističe Radičević da su novi stanovnici Srbi.
UTVRĐEN CENTAR
U letopisu Popa Dukljanina zapisano je da je srpski vladar Časlav imao sukob s Mađarima upravo u Drinskoj županiji.
– Danas ne znamo gde se ona tačno prostirala, ali sam pomen Drine ukazuje da je mogla biti na ovom pravcu – smatra dr Radičević. – Ako uzmemo u obzir da je ova lokacija nezaobilazna na putu iz severnih panonskih predela ka Dalmaciji, osnovano se može pretpostaviti da se ovde nalazio Časlavljev grad. Ovde se nalazi jedan od utvrđenih centara koje pripada prednemanjićkoj istoriji Srbije koja nam je u najmanjoj meri poznata i zato nam se na Orlovini pruža izuzetna prilika da dođemo do pouzdanih zaključaka kako su Srbi tada živeli.
Foto: Boris Subašić
SIROMAŠNI VIZIONARI
Iako je Mali Zvornik jedna od najsiromašnijih opština u Srbiji, ona svake godine iz skromnog budžeta izdvaja sredstva za istraživanje Orlovine.
– Ova priča o otkrivanju srpske prošlosti je ulaganje u budućnost – kaže Zoran Jevtić, predsednik opštine Mali Zvornik. – Naš sugrađanin profesor Pavić je vizionarski obratio pažnju arheolozima na Orlovinu, od koje očekujemo da će biti veoma atraktivna za turiste. Već imamo podzemni grad, supertajnu vojnu bazu iz vremena Kraljevine Jugoslavije od 75 prostorija za 5.000 vojnika ukopanih u brdu, gde je u aprilu 1941. održana poslednja sednica vlade. Sad imamo i stari vizantijski i srpski grad na brdu i očekujemo mnogo više gostiju nego ranije.
Izvor:(Novosti-B.Subašić tekst i fotografije)
